SYRİANA FİLMİ ORYANTALİST SÖYLEM İNCELEMESİ

Giriş

Günümüzde kitle iletişim araçları kapitalist sistem için ekonomik, siyasal ve kültürel açıdan son derece önemli bir yere sahiptir. Medyanın batılı tekelci güçlerin elinde olması ve çok uluslu şirketlere hizmet etmesi, bu araçları daha da önemli kılmaktadır.Medya ve kültür endüstrileri kapitalist sistemin ayrılmaz bir parçasıdır; ve ancak kapitalist gelişim dinamikleri içerisinde açıklanıp anlamlandırılabilir(Yaylagül, 2006: 9).Marx’a göre ideoloji oldukça açık bir kavramdır. Yönetici sınıfın fikirlerinin toplumda doğal ve normal görülmesini sağlayan bir araçtır (Fiske, 1996: 221). Kitle iletişim araçları söz konusu olduğunda ideoloji; çoğunlukla, göstergeler, anlamlar ve değerlerin bir egemen toplumsal iktidarın yeniden üretilmesine katkıda bulunma tarzları anlamına gelir; ama aynı zamanda siyasal çıkarlar ile söylem arasındaki her anlamlı konjontktürü ifade eder (Eagleton’dan akt Kabadayı 2013: 59).

Kitle iletişim araçlarının en etkili araçlarından biri olan sinema, ekonomik, siyasi, kültürel olmak üzere pek çok boyutu vardır ve hem görsel hem de işitsel unsurları bir arada bulundurması nedeniyle izleyiciyi etkileme kapasitesine sahiptir.  Kapitalist pazarın mantığına uygun şekilde işleyen sinema endüstrisi, diğer düşünce üretim araçları gibi büyük sermaye gruplarının kontrolündedir ve egemen sınıfın çıkarları doğrultusunda hem kar elde etmek hem de ideolojik manipülasyon için kullanılmaktadır.

Sömürgecilik veya kolonyalizm, genellikle bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları, siyasal ve ekonomik egemenliği altına alarak yayılması veya yayılma istemidir.Sömürgeciler genellikle sömürdükleri bölgelerin kaynaklarına, iş gücüne, pazarlarına el koyar ve aynı zamanda sömürgeleri altındaki halkın sosyo-kültürel, dini değerlerine baskı uygularlar.Sömürgecilik ile emperyalizm kimi zaman birbirleri yerine kullanılan terimler olmakla birlikte emperyalizm, şekli olduğu kadar şekli olmayan alanlarda da kontrolün hakim gücün elinde bulunduğunu durumlarda kullanılmaktadır. Sömürgecinin yöntemlerinin, 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar ki dönem ile karşılaştırıldığında günümüzde değiştiği ve farklı yollarla işlediği bilinmektedir. Bağımsızlığa sahip olunmasına rağmen meşru, rızaya dayanan ve dolaylı yollarla sömürülme, yeni sömürgeciliğin ayırıcı niteliğidir. Gelişmekte olan olarak nitelendirilen ülkelerin, gelişmiş olarak tanımlanan ülkelere (yada faillere) bağımlı ve  tabi olduğu söylemiyle sömürenin tahakkümü dolaylı olarak onaylanmakta ve üretilen ilişkiler, fikirler ve eylemlerin içeriği sömürenin lehine etkilenmektedir.(Yetişkin)

Emperyalizm, tekellerin ve mali sermayenin egemenliğinin ortaya çıktığı; sermaye ihracının birinci planda önem kazandığı; dünyanın uluslararası tröstler arasında paylaşılmasının başlamış olduğu ve dünyadaki bütün toprakların en büyük kapitalist ülkeler arasında bölüşülmesinin tamamlanmış bulunduğu bir gelişme aşamasına ulaşmış kapitalizmdir(Lenin, 1992:101)

Sömürgecilik ve emperyalizm nasıl değerlendirildiğine bağlı olarak, birbirilerini izleyen iki tarihsel dönem ya da iç içe geçmiş bir süreç olarak tanımlanabilmektedir. Belirtilmesi gereken nokta, her iki uygulamanın da yönünün Batı’dan Doğu’ya ya da Kuzey’den Güney’e doğru olmasıdır.

Oryantalizm, Batı uygarlıklarının düşünce sistemini oluşturan bir tür ötekileştirme biçimidir. Oryantalizm, Doğu’nun az gelişmişliğine vurgu yapar ve bu çerçevede Batı’nın sömürü politikalarını haklı çıkarmayı hedefler. Doğu’nun az gelişmişliği din, dil ve ırklara yönelik bir söylemdir. Batı, Oryantalist söylemini kitle iletişim araçları aracılığıyla dünyaya yayar.Günümüzde modern emperyalizm ile Batı kültürü arasında etkileşimli bir ilişki vardır. Batı’nın kendisi dışındaki dünyada da hâkim olma anlayışı ve bu bağlamda kendinde gördüğü hak günümüzde hâlâ devam etmektedir. Giriştiği ve girişeceği eylemler için oluşturmaya çalıştığı meşru zeminin arka planı eski çağlardan beri hiç değişmemiştir. Doğu insanlarını despot, ilkel, ahlaksız ve acımasız olarak görmekte ve böylece onları insanlık toplumundan dışlayarak yapacağı eylemlerde kamuoyunun onayını almaya çalışmaktadır. Daha önceden barbar olarak tanımladığı kendi dışında kalan dünyayı bugün ise geri kalmış ve özellikle de 2000’li yıllarla birlikte terörist olarak nitelemektedir. Batıya göre bu toplumlardaki aşırılıklar giderilmeli, Batı’nın değerleri buralara taşınmalı, modernlik, demokrasi ve özgürlük zor kullanma pahasına bu insanlara sağlanmalıdır. Ayrıca, buralardaki insanlar kendi topraklarını ve zenginliklerini tam olarak kullanamamaktadırlar ve Batı dünyasının bu bölgelere girmesiyle tüm insanlık için faydalı faaliyetler yürütülecektir.

Toplumsal dünyanın temsil edilişi politiktir ve bunun için seçilen temsil tarzları, dünyaya karşı farklı duruşları ifade eder. Her kamera konumu, her görüntü düzenlemesi, her montaj kararı ve her anlatısal seçim türlü çıkar ve arzular barındıran bir temsil stratejisiyle ilişkilidir. Sinemanın yalnızca ‘gerçekliği’ ortaya koyan ya da betimleyen hiçbir cephesi yoktur(Ryan ve Kellner, 2010:419). Bu çalışmada örnek teşkil etmesi açısından SYRİANA (Stephen Gaghan 2006) filmi yukarıda değinmiş olduğumuz konular bağlamında incelenmeye çalışılacaktır.

Amaç ve Yöntem

Bir sinema endüstri olarak Amerikan/Hollywood sineması da, kurulduğu günden itibaren gerek politik duruşu, gerek ideolojik bakışına dönük çok sayıda filmin çekildiği bir konuma sahip olmakta ve ideolojik bir güç olarak da endüstri içerisindeki yerini almaktadır.Amerikan yapımı olan Syriana filminin ‘öteki sunumuna, oryantalist imgelemlerin yansımalarına ve siyasal toplumsal olayların nasıl aktarıldığına bakmaya çalışacağız.

Çalışmanın analiz yöntemi, Teun Van Dijk’in söylem çözümlemesidir. Teun Van Dıjk’in söylem çözümleme yöntemi toplumsal yapı ve ideoloji ile ilgilidir. (alıntılayan Ekinci, 2014 s s. 56). Van Dijk’in söylem çözümlemesi yöntemi; metnin, retoriği, semantiği ve anlatısını kapsamaktadır. Yöntem mikro ve makro yapının çözümlenmesi şeklinde tasarlanmış olup mikro yapı bağlamında metnin sesleri, sözcükleri, cümle yapıları ve anlamları ele alınmaktadır.Makro yapı çözümlemesinde ise metnin teması, tematik yapısı ve konusu gibi söylemin bütün boyutları ele alınmaktadır.(alıntılayan Ekinci, 2014 s. 56).Sinemada öncelikle bir dildir. Çünkü metinleri vardır; anlamlı bir söylemi vardır. Kendine ait kelimeleri, cümleleri ve bir dil yapısı vardır. Cümle nasıl kelimelerin bir araya gelerek anlamlı bir bütün oluşmuş haliyse, sinematik kodlarla da filmsel teknik kodlar bir araya gelerek anlamlı bir bütün oluştururlar.

Mikro yapılar: Filmin giriş sekansı ve jeneriği.

Makro yapılar: Olay örgüsü, mekanlar ve karakterler.

Syriana Filmi İncelenmesi

Mikro Yapılar

1. Filmin Giriş Sekansı ve Jeneriği

Yazılı bir metinde giriş ne ise sinema dilinde giriş sekansı ve jeneriğide o dur. Bize film hakkında özet bir bilgi verir.Filmin özetini veren giriş sekansı ve jeneriği iletilmek istenen mesajla ilgili önemli ideolojik bilgiler vermektedir. Film başlarken Warner Bros. Pictures logosu girerken kendi jeneriği yerine ezan sesinin kullanılması filmin İslami ve Doğulu yanının olduğunu zihinde uyandırmaktadır. 2005 yılı yapımı olan film 11 Eylül sonrası Artan İslamafobinin hatırlatılması gibi de algılanabilir.Bu yolla, filmin oryantalist söylemi izler kitlenin bilincinde bir biçim bozumuna neden olmakta ve filmin kurgusal gerçekliğini oluşturmaktadır.Yine açılış sahnesinde sisler arasında doğmakta olan mat kırmızı güneş Doğuyu temsil etmektedir. Sisler içinde çöl de ki çalılıklar hissi uyandıran genel görüntü yakınlaştıkça iş bekleyen Asyalı üstleri başları eski ve kirli insanları görürüz. Bu görüntünün fakirlik, umutsuzluk, çaresizlik vb. bir takım yorumlar barındırdığı söylenebilir.  Bu görüntüden İran Tahrandan genel bir görüntüye kesme yapılır.Fon müziği hareketlenir parti müziği eşliğinde kadın bacağına kesme yapılır.Kadın kısa renkli parti elbisesinin üzerine pantolonunu, uzun pardesüsünü giyer. Başörtüsünü takar. Topuklu ayakkabısını değiştirir düz sade bir ayakkabı giyer ve mekandan ayrılır.. Arap erkek ‘Vıskii Vıskii ‘ buradan filmin özetini çıkarmamız mümkündür.

Makro Yapılar

1. Olay Örgüsü

Genç, karizmatik ve yenilik yanlısı Prens Nasır’ın (Alexander Sidding), Amerikan iş çevreleriyle yerleşik ilişkileri değiştirme yolları aradığı, petrol üreten bir körfez ülkesinde geçiyor.Tahtın bariz varisi olan Nasır, uzun süredir Teksaslı dev bir enerji şirketi olan Connex’e ait doğal gaz çıkarma haklarını, daha yüksek fiyat veren Çin şirketine vermiştir. Bu Connex’e ve bölgede çıkarı olan Amerikan iş çevrelerine vurulmuş büyük bir darbedir. Jimmy Pope (Chris Cooper) sahip olduğu daha küçük bir Teksaslı petrol şirketi olan Killen, herkesin göz koyduğu Kazakistan’ da önemli bir sondaj işini henüz almıştır. Bu Killen’in değerini Connex’in gözünde arttırmıştır çünkü Connex’in üretim kapasitesini korumak için yeni alanlara ihtiyacı vardır. Bu iki şirket birleşince, beklemede olan sözleşme, Adalet Bakanlığı’nın dikkatini çeker ve üyesi güçlü bir WASP hukuk şirketi olan Sloan Whiting konuyu araştırmakla görevlendirilir. Oğlu (Max Minghella) üniversiteye başlamak üzere olan Bob Barnes (George Clooney), uzun ve saygıdeğer bir kariyerin sonlarına yaklaşmış kıdemli bir CIA ajanıdır ve hizmetinin son günlerini rahat bir masa başı işinde geçirme şansı vardır. İşine bağlı biri olan Bob, her zaman işin ülkesine yararlı olduğuna ve ülkesinin daha güvenli bir yer olmasını sağladığına inanmıştır. Bob’un son görevi, Tahran’daki iki silah tüccarının suikastidir. Bu görev sırasında bir Stinger füzesi, mavi gözlü, gizemli bir Mısırlı’nın eline geçer. Bob Washington’a dönünce kendisine son bir gizli görev verilir. Prens Nasır’ın suikastı. Şeyhler ve işçiler, müfettişler ve uluslararası ajanlar, zenginler ve yoksullar, ünlüler ve sıradan insanlar- her biri, kendi varlıklarının dünyayı ne kadar güçlü bir şekilde etkileyeceğinden habersiz, endüstriyi besleyen büyük sistem içinde kendilerine düşen rolü oynamaktadır.

b)Filmde Müzik Ve ses Efektlerinin  Kullanımı

Sinema sadece görsel değil, görsel-işitsel bir sanattır ve ses yönetmenler tarafından, hem görüntüdeki anlamları güçlendiren dramatik bir öğe, hem de başlı başına bir anlatım aracı olarak kullanılabilmektedir. Çünkü ses, öncelikle, kendine özgü bir duygu durumu yaratmakta; daha da önemlisi filmin seyircisini izlediği görüntüyü nasıl algılaması ve yorumlaması hususunda yönlendirebilmektedir (Bordwell ve Thompson, 2008:265).

Filmin müzikleri oryantalist bir tonda kullanılmıştır. Filmin  İran ve Libya da geçen sahnelerinde mistik, kıvrak ve otantik müzikler kullanılmaktadır.Müzik komüniter kültüre ve ‘duygunun yapılarına ‘ sıkı sıkıya bağlı olduğu için bize bir filmin duygusal kalbinin nerede olduğunu söyleyebilir(Stam, 2014: 231) Filmde müzik oryantalist doğu imgesini bilincimizde hemen uyandırıyor. Ayrıca ses efektleri yine bağrışarak hep bir ağızdan konuşan araplar şeklinde verilmiştir.

c)Mekanlar ve Temsil

Filmin anlatı yapısı içinde Doğu’nun mekansal ve zamansal temsili arasında kıyaslamalar yapılmaktadır. CIA ajanı Bob Barnes’in geldiği Beyrut ile Brayn Woodmanın geldiği Beyrut tamamen zıt yerlerdir adeta. Barnes’in geldiği Beyrut doğu temsilinin yoksul, fakir pis, kokuşmuş, esmer insanlar, çaresiz bakışlı kadınlar ve çocuklar, umutsuz erkekler imgelemiyle yüklenmiştir adeta. Batı’nın oryantalist söylemini somutlaştıran unsurlardır. Brayn ‘ın geldiği Beyrut ise doğunun parisi olarak adlandırılır. Petrol zengini araplar buradadır ekonominin kalbi burada atmaktadır aslında doğu zengindir ama bunu eşit paylaşmamaktadır arap emirleri. Film mekansal olarak birçok ülkede ve şehirde geçmektedir. Bu nedenle mekan vurgusunu Oryantalist bakış açısını açıklayabilmek adına Doğu ve Batı olarak ele alacağız. Doğuda geçen sahnelerde görüntülerin hareketli kamera ile sunumu mekânlar arası dengesizliğe vurgu yapmaktadır. Batı’nın yaşanmış bir gerçekliği yeniden sunma çabasında Doğu, ölümcül ve sırlarla dolu bir mekânı imgelemektedir. Filmin mekânlar arası kurgusunda Doğu ve Batı’nın dengesizliği filmin oryantalist sunumunu desteklemektedir.Filmde İran halkı, oryantalist temsilin haklılığını göstermek için, İran’daki mekânlarda huzursuz ve şiddet yanlısı bir karaktere sahip gibi sunulmuştur. Ayrıca namaz kılan dua eden ve vaaz verilen sahnelerde ki karakterlerin dini mekanlar ile birlikte sunumu terörist- islam oryantalist bakışın temsilidir. Filmin sonu yine burada dini grup içinden bir gencin körfezde ki petrol rafinerini patlatması 11 Eylül saldırısına bir gönderme niteliğindedir.Filmde her ne kadar Amerika’nın petrol üzerinde ki emelleri ifşa edilse de alt metinde yine aynı mesaj karşımıza çıkmaktadır. Edward Said’in Kipling’in şirinden yaptığı alıntıda bu niyetin görsel dünyadaki temsilini görürüz.

   Bu yol Beyaz Adamların aştıkları yol

   Bir diyarı arıtmaya giderken arşınladıkları yol

   Yer demir gökte asmalar

   İki yanda iki yar

   Rehber tutup seçilmiş yıldızımızı

   Adımladık bu yolu, ıslak, fırtınalı yolu.

   Ey dünya ne mutlu sana, Beyaz Adamlar omuz omuza

   Yollarını arşınladıklarında !(Said, 2005 :238)

Filmde verilen mesajlar açıktır: Doğuya müdahale edilmelidir. Çünkü Doğu işgal edilmeyi bekleyen, geri kalmış, barbar bir coğrafyadır.

d)Filmde Kadın Temsili

Filmde kadınlar çok az görülmektedirler ve edilgen bir konumdadırlar. Arap kadınlar Siyah çarşaflarıyla görülür. Batılı kadınlar ya üniversite bahçesinde ya da sokakta arka fon olarak kullanılmıştır. Brayn’ın eşi film boyunca dergi okuyan çocuklarla ilgilenen çalışan ama iş yerinde hiç görmediğimiz karakterdir. Eşini evde bekleyen kadın. İran da Emirin eşi de aynı şekilde çocuklarla gösterilir sadece uzaktan edilgendir. Filmde ataerkil güç temsili yoğun bir şekilde vurgulanmıştır. Petrol büyük bir güçtür ve bu petrole sahip olmak isteyen Amerika’dır. Bu hakimiyeti sağlama işi tüm stratejileri devreye sokma mücadele etme erkeğin görevidir. Erkek egemen güç ve petrol. Beyaz batılı erkek merkezdir ve kadın erkek olmayandır aslında. De Beavuvoir’e göre kadınlar ‘doğmaz, yapılır’ ; ataerkil güç, kaba biyolojik farklılık gerçeğini cinsiyet farklılıklarını üretmek ve hiyerarşi kurmak için kullanır (Stam, 2014: 181). Brayn Telefon konuşmasında da yine kadınların tepeden tırnağa siyah çarşaflar içinde olduklarını ve erkeklerin beş adım gerisinde yürüdüklerini anlatır. Şarklı kadın miti vurgulanmaktadır.

Karakterler

Bob Barnes (George Clooney)

Filmin ana karakteridir. Farsça bilen yıllarca orta doğu da başarılı hizmetlerde bulunmuş CIA ajanıdır. Amerikanın güveniliği için çalışır. Filmde; iktidarı zedelenmiş erkek figürünü temsil eder.

Brayn Woodman ( Mat Damon)

Bir ekonomi kanalında enerji analizleri yapan Brayn evli ve iki çocuk babasıdır. Çocuklarıyla ilgili düzenli disiplinli beyaz adamın temsilidir. Aile ile birlikte Arap Emiri’nin İspanyada düzenlediği partiye katılır. Oğlu Emirin havuzunda elektrik kaçağından dolayı ölür. mutlu giden hayatı bozulmuştur. Bu nokta da filmde doğuyla temas başladığında olumsuzlukların hatta ölümlerin meydana geldiği gibi bir sonuç çıkarılabilir. Emirin daha özgürlükçü olan oğlu olan Prens Nasır’a  mali danışmanlık yapar. Doğuya gelir ailesini ihmal etmeye başlar. Bir ara onları ziyarete geldiğinde sürekli orada ki işlerden bahseder eşi tarafından terk edilir. Doğuya tekrar gelir işler farklı bir yola girer Prens Nasır’a suikast düzenlenir prens ve ailesi ölür. Brayn çölde yaralı bir vaziyette yol alır. Ve evine döner çocuğunu kucaklar tekrar mutlu aile olurlar.

Bennett Holiday (Jeffrey Wright)

Whiting için çalışmaktadır. Beyaz patronların arasında ki tek siyahtır. Bir konuyu araştırmaktadır.

Prens Nasır (Alexander Sidding)

Emirin büyük oğludur. Daha özgürlükçü ve demokratik biridir. Amerika dış basında orta doğuya özgürlük diyerek gelecek emellerine kılıf uydurmasına rağmen küçük kardeşi Amerika ile iş birliğine hazır olduğu için Nasır ailesi ile birlikte öldürülür. Nasır biraz daha ılımlı ve iyi gösterilir ama öldürülür. Sağ kalan iş birlikçi Arap prens küçük kardeş olur.

Mohammed Sheik Agiza (Amr Waked)

Terörist müslüman arap. Çalışmak için orada bulunan kendi halinde iki genç cocuğu kandırır elinde ki devasa bombayı gösterir. Kardeşiz arkadaşız diyerek çocuklarla yakınlık kurar ve çocuklardan birini intihar bombacısı yapar. Temsil olarak keskin kanca burunlu kanduralı esmer kötü ve hain bakışlı Arap temsiline uyar.

Şarkiyatçılığın Bir Tezahürü SYRİANA  ve Edwar W. Said

İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında ABD’nin Ortadoğu’daki çıkarları büyük ölçüde arttı. Kahire Tahran ve Kuzey Afrika önemli birer savaş alanıydı; bu dekor için de, Ortadoğu’nun tüm petrolünün, stratejik olanaklarının ve insan kaynaklarının sömürülmesine öncülük etmiş olan İngiltere ve Fransa’nın ardından bu kez de ABD, savaş sonrasında üstleneceği yeni emperyalist role hazırlanıyordu(Said, 2005: 308). 11).İkinci Dünya Savaşından bu yana özellikle de Araplarla İsrail arasındaki iki savaştan sonra, Müslüman Arap, Amerikan popüler kültüründe tanınan bir figür haline geldi.(Said, 2005: 298). Benzin pompasının önündeki Arap şeyhini resmeden karikatürler tekrarlanıp durdu. Ancak bu araplar açıkça ‘Sami’ydi: Keskin kanca burunlar, velfecri okuyan gözleriyle hain, bıyıklı suratlar, (büyük kısmı Sami olmayan bir halk) ‘Samiler’in eninde sonunda ‘bizim başımızın derdi olduklarını, bu belirli durumda da öncelikle petrol açığından ötürü bir ‘dert’ olduklarını anımsatan açık göstergelerdi.(Said, 2005: 299)

Filmde Emirin kendi ve hırslı pazarlıkçı oğlu terörist gruptan bazıları Said’in bahsetmiş olduğu 1973 yılında yaygınlaşan zengin ‘Arap’ mitinin yeniden üretilmiş halidir.

Edward Said’e göre Şark neredeyse tümden Avrupa’ya özgü bir buluştu. yine Said’e göre yarattığı Doğu üzerinden kendini tanımlamaktadır.Şarkiyatçılıkta “Doğu'yu adam etmek” en önde gelen amaçtır. Bir batılılar vardır bir de Şarklılar vardır. Batılılar egemendir, Şarklılara da birinin egemen olması gerekir; bu, çoğu zaman, topraklarının işgal edilmesi, işçilerinn titizlikle denetlenmesi, kişilikleri ile hazinelerinin herhangi bir Batılı gücün tasarrufuna girmesi anlamına gelir(Said, 2005: 45,46). Bu durum büyük bir güç olan ABD için herhangi bir ülke değil sadece kendinde toplanması demektir.

Filmde CIA ajanı Barnesa yeni görevi verilirken şöyle bir diyalog gelişir;

CIA Yöneticilerinden Biri : Hindistan artık müttefiğimiz, Rusya müttefiğimiz hatta çin bile    öyle olacak, sadece Pakistan ve Fas arasındaki ülkeler sorun ‘zayıf ülkeler zayıf ekonomiler’.Ama iran Amerika’nın doğal ve kültürel müttefiğidir. Artık İranlılar 8. yüzyılda yaşamak istemiyorlar. Öğrenciler yollara döküldü. Hatemi doğru yönde demeçler veriyor. Benim bilmek istediğim eğer enerji ambargosuna devam edersek, önümüzde ki günlerde karşımıza batı yanlısı işbirlikçi bir hükümet bulabilecek miyiz?

Bob Barnes                          : Elbette mümkün ama biraz zor.

CIA Yöneticilerinden Biri : Elbette by Barnes teşekkür ederim,

Bob Barnes                          : Bakın öğrencilerin yürümesine izin verdiler ama ertesi gün 50 gazeteyi kapattılar. Tepelerine bir iki uydu daha koyup batıyı izlettirerek Ayetullahın o insanlar üzerinde ki etkisini yok edebileceğinizi sakın düşünmeyin.

Diğer Ajan                           : Bay Barnes İranda bir devrim başkanın ortadoğu umutlarından biri değil. Amerika için önemli olan petrolün güven altında olması . Bu adamlar İÖH ‘den

İÖH Ajanı                            : İran Özgürlük Hareketinden  Bay Barnes.

Edward Said alıntılıyor: “Araplar şimdiye değin, disiplinli ve kalıcı bir birlik kurma becerisine sahip olmadıklarını kanıtladılar. Ortak heyecan patlamaları yaşarlar, ama sabır gösterip çoğunlukla gönülsüz katıldıkları ortak girişimleri sürdürmezler. Örgütlenme ile işleyişte eşgüdüm ve uyum eksikliği sergilerler. Ortak yarar ya da karşılıklı çıkar sağlayacak ortaklaşa hareketler yabancıdır Araplara ...” (Said, 2005: 324).

Filmde Brayn’ın Nasır’a işleri yürütmeyi bilmediklerini kendisi gibi iyi bir mali danışmana ihtiyacı olduğunu söyler. Kıvrak zekasıyla çabucak bir iki stratejiden bahseder ve işi alır.Said ayrıca,ırkçılıkla, kültürel klişelerle, siyasal emperyalizmle, Arapların/Müslümanların maruz kaldıkları insandan sayılmama ideolojisiyle oluşan ağın çok güçlü olduğunu savunur

Bunun bir örneğini Balfour ve Cromer’in şarkla ilgili görüşlerinde anlamak mümkündür. Bu görüşte şark için “mantıksız, ahlaksız/ günahkâr, çocuksu, farklı”terimleri kullanılırken Avrupalı için ise “aklı başında, erdemli, olgun ve normal”terimleri kullanılmıştır(Said, 2005: 49- 50) .

Brayn Beyrut’ta otele ilk geldiğinde telefonun diğer ucundaki kişiye ilk izlenimlerini aktarırken ‘ sıcaklık 51 derece erkekler beyaz elbise giyiyorlar. Bembeyaz lekesiz elbiseler, bunu hiç anlamıyorum sanki şöyle diyorlar  ‘çok sıcak ve çalışmak zorunda değilim’, bu giysiyle nasıl yapıyorlar bilmiyorum ama onları beyzbol oynarken görmek isterdim.

Batılı beyaz sürekli batılı olmayanı tembel bir imgelemle sunmaya çalışmaktadır.

Filmdeki Petrol Temsili

Film boyunca petrol üzerine bir çekişme yaşanmaktadır. Ayrıca filmin Bir sahnesinde şarkı söyleyen John D. Rockefeller vurgusu vardır. Rockefeller, petrol endüstrisinin vaat ettiği geleceği ilk sezenlerden biridir.Bir komisyoncu olarak hayata atılan Rockefeller, daha sonra madencilik ve çelik işleriyle uğraştı. 1859'da bir arkadaşıyla Clark ve Rockefeller adını verdikleri bir kartel kurdu. İç savaş sırasında şirket gelişti. 1862'de kimyager Samuel Andrews'ın petrolü rafine etmenin daha iyi ve ucuz bir yolunu keşfettiğini duydu. Petrolün ileride ticari önem kazanacağını düşünen Rockefeller, şirketini satarak parasını Andrews'la birlikte Standard Oil Company adında yeni bir şirkete yatırdı. 1863'te ilk petrol rafinerisini kurdu. Rockefellerin’in dünyanın en zengini olmasını sağlayan petrol kuşkusuz ABD içinde güç mücadelesinde en büyük silahı olacaktır. Lakin tek hedef ortadoğu petroleri değildir. Filmler de sürekli Ortadoğu petrolüne hakim olma izlenimi yaratılmaktadır. Ortadoğu’yu kontrol eden; küresel petrol vanasını ele geçirmiş demektir; küresel petrol vanasını elinde tutan da en azından yakın bir gelecek için küresel ekonomiyi denetimi altına almış demektir.(Harvey, 2004:17).David harvey Armstrong tan aktardığı inceleme sonuçları şöyledir:

     

Plan, ABD’nin dünyayı yönetmesidir. Belirgin tema tektaraflılık olmakla birlikte, bütün öykü dünya egemenliğidir. ABD, ezici askeri üstünlüğünü sürdürmeye ve dünya sahnesinde bu güce meydan okumaya yeltenecek yeni rakipler ortaya çıkmasını

engellemeye davet edilmektedir. ABD, hem dostları hem de düşmanları üzerinde    hakimiyet kurmalıdır. ABD’nin daha güçlü ya da en güçlü olması gerektiği söylenmemekle birlikte mutlak olarak güçlü olması gerektiği ileri sürülmektedir.

Filmde Connex ve daha küçük olan Killen şirketinin  ile birleşmesi  ve ardından şirketin Connex Oil’in Ceo’su ‘Bu antlaşma ile ülke ekonomisine katkı ve petrol ürünleri tüketicisine mümkün olan en düşük fiyattan ürün sağlanması amaçlanmıştır’. şeklinde açıklama yapar.

En yüksek gelişme düzeyine ulaşmış kapitalizmin çok önemli bir özelliği birleşmedir, yani sanayinin çeşitli kollarının tek bir işletme içinde toplaşmasıdır.Birleşme, diyor Hilferding, fırsat farklılıklarını ortadan kaldırır, bunun bir sonucu olarak da, birleşmiş işletmelere daha güvenilir bir kar oranı sağlar. İkinci olarak, birleşme, ticareti tasfiye etmektir. Üçüncü olarak, teknik yetkinleşme sonuç olarak da ‘basit’ (yani birleşmemiş) işletmelere oranla daha fazla kar elde etme olanağı sağlar. Dördüncüsü hammade fiyatlarındaki düşüşün mamul madde fiyatlarında ki düşüşten geri kaldığı büyük bir çöküntü ( işlerin durması, bunalım) sırasında, onları rekabet savaşımında, ‘basit’ işletmelere göre daha kuvvetli kılarak, ‘basit’ işletmeler karşısında büyük işletmelerin durumunu pekiştirir(Lenin, 1992: 21)

Sonuç

Oryantalist söylem, sömürgeci (emperyalist), ekonomik ve politik güçlerle ilişkilidir.Bunun anlamı, ideolojik imgelemin de bu güçlerle ilişkili olduğu gerçeğidir.

Oryantalist etkiler film dilini oluşturan biçimsel özelliklerde; karakter özdeşleştirilmesi,nesneleştirme, görüntünün sürekliliği, kare ortalama, çerçeve uyumu, açı karşı açıların kullanımı, perdede olup bitenin belli bir görüş açısının değil de tarafsızca görüntüye alındığı yanılsaması yaratacak çekim teknikleri, kurgu ve filmin konusu, karakterler, filmde yer alan kurumlar, değerler ve diyaloglar gibi temaya dair sinemasal şifrelemelerde kendini göstermektedir.Her insan doğası gereği farklı özelliklere sahip olduğundan, tek tip insandan bahsetmek ne kadar güç ise düşüncelerin tek tipliliğinden de bahsetmek o denli güç olacaktır.Kültürlerin çeşitliliği insan topluluklarının birbirlerinden yalıtılmasından çok, onları birleştiren ilişkilere bağlıdır.Yine de, kültürlerin çeşitliliğinin insanlar tarafından çok ender olarak gerçek haliyle, yani toplumlar arası dolaylı ya da dolaysız ilişkilerin sonucu gelişen doğal bir olay olarak algılandığı açıktır; insanlar çeşitliliği daha çok bir yaradılış aykırılığı ya da bir skandal olarak gördüler.(Strauss, 1997: 24).

Emperyalizmin, iktisadi, siyasal ve askersel ilişkiler içinde, hala en büyük olduğunda kuşku yoktur. Yine de sona ereceği umudunu besleyebiliriz.(Said, 2010: 416).

 

KAYNAKÇA

Said, E. (2012) Şarkiyatçılık, İstanbul: Metis Yayınları

Said, E (2010) Kültür ve Emperyalizm, İstanbul: Hil Yayıncılık

Yetişkin E. (2010)  Postkolonyal kavramlar üzerine Notlar, Toplumbilim 16

Strauss C.L. (1997) Irk, Tarih ve Kültür: Metis Yayınları

Stam R. (2014) Sinema Teorisine Giriş: Ayrıntı Yayınları

Harvey D. (2004)  Yeni Emperyalizm : Everest Yayınları

Lenin V.İ. (1992) Emperyalizm

Fiske J.      (1996)   İletişim Çalışmalarına Giriş

Yaylagül L. (2006) Kitle İletişim Kuramları: Dipnot Yayınları

Ryan M. Kellner D. (2010) Politik Kamera: Ayrıntı Yayınları

Ekinci T. (2014) Atatürk İletişim Dergisi Makalesi